«Ὅπου ἐπισκιάσῃ ἡ χάρις σου, Ἀρχάγγελε, ἐκεῖθεν τοῦ διαβόλου ἐκδιώκεται ἡ δύναμις»

Πρωτοπρ. Μιχαὴλ Βοσκοῦ

         Στὶς 8 Νοεμβρίου ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει, σύμφωνα μὲ τὸ Συναξάριο τῆς ἡμέρας, τὴ Σύναξη τῶν Ἀρχιστρατήγων Μιχαὴλ καὶ Γαβριὴλ καὶ τῶν λοιπῶν ἁγίων ἀσωμάτων καὶ οὐρανίων ταγμάτων. Ἡ συγκεκριμένη ἑορτὴ ἦταν ἀρχικῶς ἑορτὴ τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ καὶ καθιερώθηκε μὲ ἀφορμὴ τὰ ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ του στὶς Θέρμες τοῦ Ἀρκαδίου στὴν Κωνσταντινούπολη. Ἀργότερα περιέλαβε καὶ τὸν Ἀρχάγγελο Γαβριήλ, ἀλλὰ καὶ ὅλους τοὺς ἁγίους Ἀγγέλους. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ ἡ ἀκολουθία τῆς ἡμέρας ἀναφέρεται κατὰ κύριο λόγο στὸν Ἀρχάγγελο Μιχαήλ. Χωρὶς ἀμφιβολία ἡ 8η Νοεμβρίου ἀποτελεῖ τὴν κατ’ ἐξοχὴν ἡμέρα τιμῆς πρὸς τοὺς ἁγίους Ἀγγέλους καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μας ἔτους.

Ἡ λέξη Σύναξη, συνηθισμένη στὴ λειτουργικὴ γλώσσα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, δηλώνει τὴ συνάθροιση τῶν πιστῶν γιὰ νὰ τιμήσουν πανηγυρικὰ ἕνα ἅγιο πρόσωπο, τὸ ὁποῖο συνήθως συνδέεται στενὰ μὲ μιὰ μεγάλη Δεσποτικὴ ἢ Θεομητορικὴ ἑορτή. Ἔτσι π.χ. τὴν ἑπομένη τῶν Χριστουγέννων ἑορτάζουμε τὴ Σύναξη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἡ ὁποία γέννησε τὸν Σωτήρα Χριστό, τὴν ἑπομένη τῶν Θεοφανείων ἑορτάζουμε τὴ Σύναξη τοῦ Τιμίου Προδρόμου, ὁ ὁποῖος βάπτισε στὸν Ἰορδάνη Ποταμὸ τὸν Σωτήρα Χριστό, τὴν ἑπομένη τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου ἑορτάζουμε τὴ Σύναξη τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ, ὁ ὁποῖος μετέφερε στὴν Παναγία τὸ χαρμόσυνο μήνυμα ὅτι θὰ γεννήσει τὸν Σωτήρα τοῦ κόσμου, τὴν ἑπομένη τοῦ Γενεθλίου τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ἑορτάζουμε τὴ Σύναξη τῶν Θεοπατόρων Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννης, ποὺ ἦταν ἐκεῖνοι ποὺ τὴν ἔφεραν στὸν κόσμο, κ.ο.κ.

         Ἡ Σύναξη τῶν Ἀρχαγγέλων Μιχαὴλ καὶ Γαβριὴλ καὶ τῶν λοιπῶν ἁγίων Ἀγγέλων ὡστόσο ἔχει μιὰ βαθύτερη σημασία. Δὲν εἶναι μόνο σύναξη τῶν πιστῶν γιὰ νὰ τιμήσουν πανηγυρικὰ τοὺς ἁγίους Ἀγγέλους, ἀλλὰ καὶ σύναξη τῶν ἰδίων τῶν ἁγίων Ἀγγέλων, φανέρωση τῆς ἑνότητος ποὺ ὑπάρχει μεταξύ τους, καὶ ἡ ὁποία συνδέεται μ’ ἕνα συγκεκριμένο γεγονός. Ἀναφέρεται σχετικὰ στὸ Συναξάριο τῆς ἡμέρας: Ὅταν ὁ Ἀρχάγγελος Μιχαήλ, ὁ “διαπρεπέστατος Ταξίαρχος τῶν ἀσωμάτων Δυνάμεων”, ὁ ὁποῖος “ἐτάχθη παρὰ τοῦ Παντοκράτορος πρωτεύειν τῶν νοερῶν καὶ Ἀρχαγγελικῶν τάξεων”, εἶδε τὸν ἀποστάτη Ἑωσφόρο νὰ πέφτει καὶ νὰ ἐκπίπτει τοῦ ἀγγελικοῦ ἀξιώματός του, μάζεψε τοὺς χοροὺς τῶν ἁγίων Ἀγγέλων καὶ φώναξε τὸ “Πρόσχωμεν”, γιὰ νὰ τοὺς προφυλάξει ἀπὸ τὴν πτώση τοῦ Ἑωσφόρου καὶ τῶν Ἀγγέλων ποὺ τὸν ἀκολούθησαν. Προσθέτει λοιπὸν ἐν προκειμένῳ ὁ Συναξαριστής: “Ἡ τοιαύτη οὖν συγκρότησις ὠνομάσθη Σύναξις τῶν Ἀγγέλων, τουτέστι προσοχὴ καὶ ὁμόνοια καὶ ἕνωσις”.

         Στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι κατέχουν μιὰ ἰδιαίτερα σημαντικὴ θέση καὶ τυγχάνουν ὅλως ἰδιαίτερης τιμῆς ἀπὸ τοὺς πιστούς. Ἐνδεικτικὸ αὐτῆς τῆς ἰδιαίτερης θέσης τους εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι στὸν ἑβδομαδιαῖο κύκλο τῶν ἑορτῶν ἡ Δευτέρα, ἡ πρώτη ἡμέρα μετὰ τὴν Κυριακή, εἶναι ἀφιερωμένη σ’ αὐτοὺς καὶ ὡς ἐκ τούτου ἡ Παρακλητικὴ περιλαμβάνει πλῆθος ὕμνων στοὺς ἁγίους Ἀγγέλους καὶ στοὺς ὀκτὼ ἤχους τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἐνδεικτικὸ ἐπίσης εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι στὸ τέμπλο κάθε ὀρθοδόξου ναοῦ τοποθετοῦνται ἀπαραιτήτως οἱ εἰκόνες τῶν Ἀρχαγγέλων Μιχαὴλ καὶ Γαβριήλ. Ὁ λόγος εἶναι προφανής: οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι ἀποτελοῦν τοὺς προστάτες καὶ τοὺς ὁδηγοὺς τῶν πιστῶν στὸν πνευματικό τους ἀγώνα. Ὅπως ὁ Ἀπ. Παῦλος ἀναφέρει στὴν πρὸς Ἑβραίους Ἐπιστολή του οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι εἶναι “λειτουργικὰ πνεύματα εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα διὰ τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν” (῾Εβρ. α’ 14), εἶναι πνεύματα ποὺ ὑπηρετοῦν τὸν Θεὸ καὶ ἀποστέλλονται ἀπ’ Αὐτὸν γιὰ νὰ διακονήσουν ὅσους μέλλουν νὰ σωθοῦν. Ἄλλωστε ὁ κάθε πιστός, σύμφωνα μὲ τὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, ἔχει τὸν δικό του φύλακα Ἄγγελο, στὸν ὁποῖον καθημερινὰ ἀπευθύνεται μὲ τὴν εὐχὴ τοῦ Μικροῦ Ἀποδείπνου “Ἅγιε Ἄγγελε, ὁ ἐφεστὼς τῆς ἀθλίας μου ψυχῆς καὶ ταλαιπώρου μου ζωῆς …”.

          Σύμφωνα μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Θεολογία (Ἅγ. Διονύσιος Ἀρεοπαγίτης, Ἅγ. Ἰωάννης Δαμασκηνὸς κλπ.) οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι χωρίζονται σὲ ἐννέα ἀγγελικὰ τάγματα, τὰ ὁποῖα κατανέμονται σὲ τρεῖς τριάδες. Ἡ πρώτη τριάδα εἶναι αὐτὴ ποὺ βρίσκεται πάντοτε κοντὰ στὸν Θεὸ καὶ ἔχει ὡς ἀποκλειστικό της ἔργο τὴν δοξολογία τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ τὰ ἑξαπτέρυγα Σεραφίμ, τὰ πολυόμματα Χερουβὶμ καὶ τοὺς ἁγιοτάτους Θρόνους. Ἡ δεύτερη τριάδα ἀποτελεῖται ἀπὸ τὰ τάγματα τῶν Κυριοτήτων, τῶν Δυνάμεων καὶ τῶν Ἐξουσιῶν καὶ ἡ τρίτη ἀπὸ τὰ τάγματα τῶν Ἀρχῶν, τῶν Ἀρχαγγέλων καὶ τῶν Ἀγγέλων. Ἄγγελοι λοιπὸν ὀνομάζονται ἀφ’ ἑνὸς μὲν ὅλες οἱ ἐπουράνιες ἀσώματες δυνάμεις, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ἕνα συγκεκριμένο ἀγγελικὸ τάγμα. Συγκεκριμένο ἀγγελικὸ τάγμα ἀποτελοῦν ἐπίσης οἱ Ἀρχάγγελοι, στοὺς ὁποίους ἀνήκουν οἱ Ἀρχιστράτηγοι Μιχαὴλ καὶ Γαβριήλ, καθὼς καὶ ὁ Ἀρχάγγελος Ραφαὴλ (Τωβίτ), οἱ μόνοι Ἄγγελοι τῶν ὁποίων γνωρίζουμε τὰ ὀνόματα.

         Ἀπὸ τὰ τροπάρια τῆς ἀκολουθίας τῆς Συνάξεως τῶν Ἀρχιστρατήγων Μιχαὴλ καὶ Γαβριὴλ καὶ τῶν λοιπῶν ἁγίων ἀσωμάτων καὶ οὐρανίων ταγμάτων ἐπιλέξαμε νὰ σχολιάσουμε σύντομα σ’ αὐτό μας τὸ ἄρθρο, ἀφοῦ μετὰ τὰ ἀνωτέρω δὲν ἔχουμε περιθώριο γιὰ περισσότερο σχολιασμό, τὸ Δοξαστικὸ τῶν Αἴνων, ποὺ ψάλλεται σὲ ἦχο πλάγιο πρῶτο, καὶ τὸ ὁποῖο ἔχει ὡς ἑξῆς:

         “Ὅπου ἐπισκιάσῃ ἡ χάρις σου, Ἀρχάγγελε, ἐκεῖθεν τοῦ διαβόλου διώκεται ἡ δύναμις· οὐ φέρει γὰρ τῷ φωτί σου προσμένειν ὁ πεσὼν Ἑωσφόρος. Διὸ αἰτοῦμεν σε, τὰ πυρφόρα αὐτοῦ βέλη τὰ καθ’ ἡμῶν κινούμενα ἀπόσβεσον, τῇ μεσιτείᾳ σου λυτρούμενος ἡμᾶς ἐκ τῶν σκανδάλων αὐτοῦ, ἀξιΰμνητε Μιχαὴλ Ἀρχάγγελε”.

         Δηλαδή: Ὅπου ἁπλωθεῖ ἡ χάρις σου, Ἀρχάγγελε, ἀπὸ ἐκεῖ ἐκδιώκεται ἡ δύναμη τοῦ διαβόλου. Γιατὶ δὲν μπορεῖ νὰ παραμείνει στὸ δικό σου φῶς ὁ πεπτωκὼς Ἑωσφόρος. Γι’ αὐτὸ σὲ παρακαλοῦμε, ἀφάνισε τὰ φλεγόμενα βέλη του ποὺ στρέφονται ἐναντίον μας, ἀπαλλάσσοντάς μας ἀπὸ τὰ σκάνδαλά του μὲ τὴ μεσιτεία σου, ἀξιΰμνητε Μιχαὴλ Ἀρχάγγελε.

         Ὁ πνευματικὸς ἀγώνας τοῦ Χριστιανοῦ εἶναι σύμφωνα μὲ τὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ἕνας διαρκὴς καὶ ἀτελεύτητος ἀγώνας κατὰ τοῦ διαβόλου. Γιατὶ ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ὁ Ἑωσφόρος καὶ τὸ ἀγγελικό του τάγμα ἐξέπεσαν ἀπὸ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ, ἔταξαν ὡς σκοπό τους νὰ ἀπομακρύνουν καὶ τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ. Πέτυχαν μιὰ πρώτη μεγάλη νίκη παρασέρνοντας τοὺς Πρωτοπλάστους Ἀδὰμ καὶ Εὔα στὴν παράβαση τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ καὶ στὴν Πτώση. Ὅμως ὁ πόλεμός τους συνεχίζεται χωρὶς σταματημὸ αἰῶνες τώρα μὲ σκοπὸ νὰ ἐμποδίσουν κατὰ τὸ δυνατὸ τὴν κοινωνία τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ μὲ τοὺς ἀνθρώπους. Ὁ διάβολος κατέστη ἐκ τῶν πραγμάτων ὁ κοσμοκράτωρ τοῦ αἰῶνος τούτου, ὁ ὁποῖος μὲ τὶς μεθοδεῖες του, μὲ τὰ τεχνάσματά του καταφέρνει νὰ ἐλέγχει ἀπόλυτα τοὺς ἀνθρώπους, ὅταν ἐκεῖνοι τοῦ δίνουν δικαιώματα. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ὁ πόλεμος ἐναντίον τοῦ διαβόλου εἶναι ἰδιαίτερα σκληρὸς καὶ ἀδυσώπητος καὶ ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ μόνος του χωρὶς τὴν ἄνωθεν βοήθεια εἶναι ἐκ τῶν προτέρων καταδικασμένος.

Σ’ αὐτὸν τὸν πνευματικὸ ἀγώνα, σ’ αὐτὸν τὸν ἀόρατο πόλεμο ὁ ἄνθρωπος ἔχει ὡς προστάτες του καὶ βοηθούς του τοὺς ἁγίους Ἀγγέλους. Οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι προπορεύονται στὸν ἰσόβιο ἀγώνα μας ἐναντίον τοῦ διαβόλου, οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι μεταφέρουν τὶς προσευχές μας στὸν θρόνο τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ προσεύχονται γιὰ μᾶς στὸν Πανάγαθο Θεό, οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι νοιάζονται γιὰ τὴ σωτηρία μας καὶ χαίρουν χαρὰν μεγάλην “ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοούντι”, οἱ ἅγιοι Ἄγγελοι μᾶς μεταδίδουν τὴ θεία χάρη τους καὶ μᾶς προστατεύουν ἀπὸ τὶς ποικίλες παγίδες τοῦ διαβόλου. Ὅπου ἁπλωθεῖ ἡ χάρις τῶν ἁγίων Ἀγγέλων καὶ ἰδιαίτερα τοῦ Παμμεγίστου Ταξιάρχου Μιχαήλ, ἀπὸ ἐκεῖ ἐκδιώκεται ἡ δύναμη τοῦ διαβόλου, γιατὶ ἡ δύναμη τῶν Ἀγγέλων μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ εἶναι πολὺ μεγαλύτερη ἀπὸ τὴ δύναμη τοῦ διαβόλου, γιατὶ ὁ Θεὸς εἶναι πολὺ πιὸ ἰσχυρὸς καὶ δυνατὸς ἀπὸ τὸν ὑποτιθέμενο κοσμοκράτωρα τοῦ αἰῶνος τούτου.

      (Δημοσιεύθηκε στὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κύπρου “Παρέμβαση Ἐκκλησιαστική. Ὀρθόδοξο Πνευματικό Ἔντυπο”, τεῦχος 13 (2010), σ. 670-673)