ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ – Εὐχὴ καὶ νήψη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - Ἡ δύναμη τῆς εὐχῆς

“Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με”

Γέροντα, πῶς νὰ λέω τὴν εὐχή;

– Καλύτερα νὰ τὴν λὲς ὁλόκληρη: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με», γιατὶ ἡ εὐχὴ περιέχει ὅλο τὸ δόγμα τῆς Πίστεως[1]. Ἂν δυσκολεύεσαι νὰ τὴν πῆς ὁλόκληρη, ἂς λές: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με».

– Διάβασα, Γέροντα, ὅτι ἡ προσευχὴ πρέπει νὰ ἀπευ­θύνεται καὶ στὰ τρία Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος[2]. Μὲ τὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ» ὅμως δὲν ἀπευθυνόμαστε μόνο στὸν Χριστό;

– Τὸν Χριστό, δηλαδὴ τὸν Υἱό, δὲν ἀπέστειλε ὁ Πατὴρ στὸν κόσμο, γιὰ νὰ σώση τὸν κόσμο; Ὁ Χριστὸς δὲν θυ­σιάστηκε καὶ σταυρώθηκε γιὰ μᾶς; Ὁ Χριστὸς δὲν θὰ κρίνη τὸν κόσμο; Στὸν Χριστὸ λοιπὸν θὰ ἀπευθυνθοῦμε, ἀφοῦ σ’ Αὐτὸν στήριξε ὁ Θεὸς τὴν σωτηρία τοῦ κόσμου.

– Εἶναι σωστό, Γέροντα, ἀντὶ νὰ λέω: «Κύριε Ἰη­σοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με», νὰ λέω: «Κύριε Ἰησοῦ Χρι­στέ, φώτισέ με» ἢ «συγχώρεσέ με» ἢ «σκέπασέ με»;

– Καλύτερα νὰ λὲς τὴν εὐχὴ ὅπως εἶναι. Τὸ «ἐλέησόν με» τὰ ἔχει ὅλα μέσα· σημαίνει καὶ «σῶσον» καὶ «φώτι­σον», ἀναφέρεται καὶ στὶς σωματικὲς ἀνάγκες καὶ στὴν ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὰ πάθη κ.λπ. Ἀλλά, ἂν κάποια στιγμὴ νιώσης τὴν ἀνάγκη νὰ πῆς: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, φώ­τισέ με» ἢ «συγχώρεσέ με», μπορεῖς νὰ τὸ κάνης.

– Γέροντα, μετὰ τὸ «ἐλέησόν με» πρέπει νὰ λέω πά­ντοτε «τὴν ἁμαρτωλήν»;

– Μπορεῖς νὰ τὸ πῆς λίγες φορὲς στὴν ἀρχὴ καὶ μετὰ δὲν χρειάζεται νὰ τὸ λές· φθάνει νὰ ἔχης συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός σου.

– Γέροντα, μοῦ εἶναι πιὸ εὔκολο νὰ κάνω κομπο­σχοίνι στὴν Παναγία ἢ στοὺς Ἁγίους παρὰ νὰ λέω τὴν εὐχή. Εἶναι φυσικὸ νὰ συμβαίνη αὐτό;

– Ἄλλο τὸ ἕνα, ἄλλο τὸ ἄλλο. Ἡ εὐχὴ ἔχει ἄλλο νόη­μα· μὲ τὴν εὐχὴ συνδέεται κανεὶς μὲ τὸν Χριστό, ἑνώνε­ται ὁ νοῦς του μὲ τὸν Θεό. Ἀλλὰ πρέπει ὁ νοῦς νὰ εἶναι στὴν εὐχή· αὐτὸ εἶναι τὸ μυστικό. Ὅταν κάνουμε πολλὰ κομποσχοίνια στὸν ἕναν ἢ στὸν ἄλλον Ἅγιο, καλὸ εἶναι καὶ αὐτό, ἀλλὰ δὲν βοηθάει στὴν ἀδιάλειπτη προσευ­χή. Νὰ συνηθίζης νὰ λὲς περισσότερο τὴν εὐχή, γιὰ νὰ κινῆται ὁ νοῦς πολλὲς φορὲς στὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ», καὶ ἔτσι θὰ βρίσκεσαι φυσιολογικὰ στὴν ἀδιάλειπτη προσευχή, ἡ ὁποία περιορίζεται συνήθως στὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με», τὸ ὁποῖο πρέπει νὰ λέμε «ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ»[3]. Ἄλλο εἶναι ὅταν θέλουμε νὰ παρακαλέσουμε ἕναν Ἅγιο γιὰ νὰ ἐπέμβη, νὰ βοηθήση σὲ κάποιο πρόβλημα. Αὐτὸ τὸ λέω ἀπὸ δική μου πεῖρα, πῶς βοηθιέμαι ἐγώ· δὲν ξέρω ἐὰν βοηθάη καὶ ἄλλους.

Τὸ πᾶν εἶναι νὰ στραφοῦμε στὴν εὐχή, γιὰ νὰ ἑνω­θοῦμε μὲ τὸν Θεό. Μόνον αὐτὸ ἀξίζει, γιατὶ ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ συγγενεύει, καὶ μὲ τὸ πνεῦμα ἑνώνεται μὲ τὸν Θεὸ κατὰ ἕναν ἱερὸ τρόπο διὰ τῆς προ­σευχῆς. Ἐπαναλαμβάνουμε δηλαδὴ πολλὲς φορὲς τὸ γλυκύτατο ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, ὄχι γιατὶ ὁ Χριστὸς δὲν ἀκούει μὲ μιὰ φορὰ ποὺ θὰ Τὸν ἐπικαλεσθοῦμε, ἀλλὰ γιὰ νὰ ἑνωθῆ ὁ νοῦς μας μαζί Του, ἀφοῦ ὁ Χριστὸς εἶναι γιὰ μᾶς τὸ πᾶν καὶ σ' Αὐτὸν θὰ καταλήξουμε.

Ἡ εὐχή: Τὸ φοβερὸ ὅπλο κατὰ τοῦ διαβόλου

– Γέροντα, αἰσθάνομαι ἀδύναμη νὰ ἀντιμετωπίσω ὁποιονδήποτε πειρασμὸ καὶ δυσκολία.

– Δὲν λὲς τὴν εὐχή; Ὅπως τὰ καράβια ποὺ κινδυνεύουν ἐκπέμπουν S.Ο.S., ἔτσι κι ἐσὺ νὰ λὲς συνεχῶς: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με», καὶ θὰ λαμβάνης βοήθεια.

Ἐμένα, μιὰ φορά, ὁ πειρασμὸς θὰ μὲ ἔρριχνε στὸν γκρεμό, ἂν δὲν ἔλεγα τὴν εὐχή· ἡ εὐχὴ μὲ ἔσωσε. Ὅταν ἤμουν στὴν Ἱερὰ Μονὴ Στομίου, ἕνα βράδυ εἶχα πάει σὲ μιὰ σπηλιὰ ποὺ βρισκόταν σὲ ἕνα ἐπικίνδυνο καὶ ἀπό­τομο μέρος. Ἦταν πολὺ μικρή· μόλις ποὺ χωροῦσα κα­θιστός. Εἶχα βάλει μερικὲς πέτρες ἔξω ἀπὸ τὸ ἄνοιγμά της, γιατὶ κάτω ἦταν γκρεμός. Ὅλη τὴν νύχτα ἔλεγα τὴν εὐχή. Τὰ χαράματα, μέσα στὴν ἡσυχία, ἀκούστηκε ξαφνικὰ ἕνα τρομακτικὸ «κικιρίκου» καὶ ἕνα δυνατὸ χτύπημα φτερῶν ἀκριβῶς δίπλα μου. Ξαφνιάστηκα. «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ», φώναξα καὶ πετάχτηκα ἔξω. Λίγο ἔλειψε νὰ πέσω στὸν γκρεμό. Ἀμέσως ὅμως κατά­λαβα ὅτι ἦταν ὁ πειρασμὸς καὶ συνέχισα τὴν εὐχή, ἐνῶ τὰ αὐτιά μου βούιζαν ἀπὸ τὸν θόρυβο.

– Γέροντα, ὅταν κανεὶς λέη τὴν εὐχὴ μόνο μὲ τὸ στόμα, χωρὶς νὰ συμμετέχη ὁ νοῦς, αὐτὸ βοηθάει;

– Βοηθάει καὶ αὐτό. Δὲν διώχνει βέβαια τὸν ἐχθρό, ἀλλά, μὲ τὶς ριπὲς ποὺ τοῦ ρίχνει, τὸν καθηλώνει ἐκεῖ ποὺ βρίσκεται.

Ἡ εὐχὴ ἔχει μεγάλη δύναμη· εἶναι φοβερὸ ὅπλο κατὰ τοῦ διαβόλου. Εἶναι σὰν νὰ πυροβολῆς τὸν διάβολο μὲ σφαῖρες πνευματικὲς καὶ δὲν μπορεῖ νὰ πλησιάση. Μιὰ φορὰ ἕνας δόκιμος μοναχός[4], ποὺ ἔμενε στὴν Σκήτη τῆς Ἁγίας Ἄννης, ἔλεγε τὴν εὐχή, καὶ ὁ διάβολος τὸν κορόιδευε καὶ τοῦ ἔκανε συνέχεια «μμμ...». Ὕστερα ἄκουσε τὸν διάβολο νὰ φωνάζη: «Στὴν Σκήτη τῆς Γριᾶς[5] δὲν μ’ ἀφήνουν οἱ καλόγεροι νὰ πλησιάσω».

– Γέροντα, ὅταν ἔχω πονηροὺς ἢ βλάσφημους λο­γισμοὺς καὶ προσπαθῶ νὰ λέω τὴν εὐχή, μπορεῖ νὰ ἐπι­σύρω τὴν ὀργὴ τοῦ Θεοῦ;

– Ὄχι. Τὸ ταγκαλάκι ἀπὸ τὴν κακία του σπέρνει πο­νηροὺς λογισμούς, ἀλλὰ ἐσὺ νὰ τὸ ἀξιοποιῆς γιὰ ἐργά­τη στὴν ἀδιάλειπτη προσευχή. Νὰ τοῦ λές: «καλὰ ποὺ μοῦ ἔφερες αὐτοὺς τοὺς λογισμούς, γιατὶ εἶχα ξεχάσει τὸν Θεό», καὶ νὰ λὲς τὴν εὐχή. Τὸ ταγκαλάκι, ὅταν δῆ ὅτι σοῦ κάνει καλό, θὰ ὑποχωρήση μόνο του, γιατὶ δὲν τὸ συμφέρει νὰ γίνεται αὐτὸ ἀφορμή, γιὰ νὰ προσεύχε­σαι ἐσύ. Ὅταν ὑποχωρήση καὶ δὲν θὰ σὲ πειράζη πλέ­ον, ἐσὺ θὰ ἔχης ἀποκτήσει τὴν ἀδιάλειπτη προσευχή.

Πάντως ὁ διάβολος, χωρὶς νὰ τὸ θέλη, κάνει τε­λικὰ μεγάλο καλό· γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Θεὸς τὸν ἀνέχεται. Ὅταν ἤμουν στὴν Σκήτη Ἰβήρων[6], μιὰ νύχτα τὰ τα­γκαλάκια πῆγαν νὰ μὲ σκοτώσουν μὲ μιὰ πλάκα! Τὸ ἀπόγευμα εἶχε περάσει ἀπὸ τὸ Καλύβι ἕνας ταλαιπω­ρημένος ἄνθρωπος. Τοῦ ἔδωσα ὅ,τι χρήματα εἶχα καὶ ἔφυγε. Τὴν νύχτα ἀκούω νὰ χτυποῦν τὴν πόρτα. Σκέ­φθηκα ὅτι αὐτὸς θὰ νόμισε πὼς ἔχω καὶ ἄλλα χρήματα καὶ ξαναῆρθε. «Ποιός εἶναι;», φωνάζω. Τίποτε. Ἀκούω μετὰ χτυπήματα στὴν ἄλλη πόρτα. Ἀνάβω ἕνα κερί, γιὰ νὰ φέξη. «Ποιός εἶναι;», ξαναφωνάζω. Τίποτε. Σὲ λίγο ἀκούω χτυπήματα πάνω στὸ ταβάνι. «Ἔ, τώρα συνεν­νοηθήκαμε!», λέω. Καὶ ἀρχίζει ἕνας θόρυβος! Γονάτισα καὶ ἔλεγα συνέχεια τὴν εὐχή. Ξαφνικά, πετᾶνε μιὰ πλά­κα ἀπὸ ἐπάνω «μπάμ!». Ἔσπασε τὸ σανίδι ἀπὸ τὸ τα­βάνι καὶ βγῆκε ἡ μισὴ πλάκα ἀκριβῶς ἐπάνω ἀπὸ τὸ κε­φάλι μου μὲ τὴν μύτη πρὸς τὰ κάτω. «Κατάλαβα, εἶπα, ἔτσι θὰ πᾶμε ὅλη τὴν νύχτα!». Κάναμε ἀγρυπνία μετά. Ἐγὼ μὲ τὴν εὐχὴ καὶ τὰ ταγκαλάκια μὲ τὰ χτυπήματα πάνω στὴν στέγη… Ὄμορφες ἀγρυπνίες ἦταν αὐτές!

Εὐχὴ σημαίνει πόλεμος κατὰ τοῦ ταγκαλακιοῦ. Θὰ πολεμάη ἑπομένως καὶ τὸ ταγκαλάκι ἀμυνόμενο. Ἀφο­πλισμένα εἶναι τὰ ταγκαλάκια, μόνον ὅταν τὰ πολε­μάη κανεὶς μὲ λεβεντιὰ ποὺ ἔχει μέσα ταπεινοφροσύνη, καὶ ὄχι μὲ ἐγωιστικὴ παλληκαριά.

Γιὰ τὴν κάθαρση τῆς καρδιᾶς χρειάζεται εὐχὴ καὶ ἀγώνας

– Γέροντα, πῶς καθαρίζει ἡ καρδιά;

– Μὲ τὴν ταπείνωση, τὴν ἀνεξικακία, τὴν θυσία, τὴν ἀνιδιοτέλεια, τὴν ἐξαγόρευση, τὴν ἄσκηση, τὴν προ­σευχή, καὶ προπαντὸς μὲ τὴν εὐχή, καθαρίζει ἡ καρδιά. Ἡ εὐχὴ πετάει ὅλη τὴν σαβούρα ποὺ ἔχει ἡ καρδιά.

– Μπορεῖ, Γέροντα, μόνο μὲ τὴν εὐχὴ νὰ καθαρίση ἡ καρδιά;

– Ὄχι, δὲν γίνεται ἡ κάθαρση μόνο μὲ τὴν εὐχή, ἂν πα­ράλληλα δὲν ὑπάρχη ταπείνωση καὶ δὲν γίνεται ὁ ἀνά­λογος ἀγώνας. Ἂν προσεύχεσαι καὶ δὲν προσπαθῆς νὰ τηρήσης καὶ τὰ ἄλλα ποὺ εἶπα, τότε χαμένος κόπος. Ἤ, ἂν τηρῆς ἐκεῖνα καὶ παραμελῆς τὴν προσευχή, πάλι χαμένος κόπος. Ἀγωνίζεσαι καὶ συγχρόνως προσεύχε­σαι, ζητᾶς τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν προσευχή, καὶ ἔτσι σιγὰ-σιγὰ καθαρίζει ἡ καρδιά. Ἀγώνας καὶ προ­σευχὴ πᾶνε μαζί.

(Ἀπὸ τὸ βιβλίο: Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Στ': Περὶ προσευχῆς, Ἱερὸν Ἡσυχαστήριον “Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης ὁ Θεολόγος”, Σουρωτὴ Θεσσαλονίκης 2012, σ. 159-164)