«Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε»

Πρωτοπρ. Μιχαὴλ Βοσκοῦ

Ἡ ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων, ἡ ἑορτὴ τῆς κατὰ σάρκα Γεννήσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ ἀποτελεῖ, ὅπως πολὺ εὔστοχα τὴν ὀνομάζει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, τὴ Μητρόπολη ὅλων τῶν ἑορτῶν. Ὅλοι γνωρίζουμε, ὅτι δὲν πρόκειται γιὰ μιὰ συνηθισμένη ἑορτή, οὔτε γιὰ ἕνα συνηθισμένο γεγονός. Πρόκειται γιὰ τὸ μεγαλύτερο γεγονὸς τῆς παγκόσμιας Ἱστορίας, τὸ ὁποῖο χώρισε τὴν Ἱστορία τοῦ κόσμου στὰ δύο: στὴν πρὸ Χριστοῦ καὶ στὴν μετὰ Χριστὸν ἐποχή. Πρόκειται γιὰ τὸ συγκλονιστικὸ ἐκεῖνο γεγονός, γιὰ τὸ ὁποῖο ἑτοιμαζόταν ἡ ἀνθρωπότητα αἰῶνες ὁλόκληρους καὶ τὸ ὁποῖο ἔδωσε πραγματικὸ νόημα στὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων. Καὶ τὸ νόημα αὐτὸ δὲν εἶναι πρωτίστως οὔτε ἡ εἰρήνη, οὔτε ἡ ἀγάπη, οὔτε ἡ ἀδελφοσύνη, γιὰ τὶς ὁποῖες ὅλοι μιλοῦν τὶς μέρες τῶν Χριστουγέννων, ἀλλὰ εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ κόσμου διὰ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ, διὰ τῆς εἰσόδου τοῦ ἀπείρου Θεοῦ στὴν πεπερασμένη ἀνθρώπινη Ἱστορία. Ὁ ἴδιος ὁ ἄναρχος καὶ προαιώνιος Θεὸς καταδέχθηκε νὰ γίνει ἄνθρωπος καὶ νὰ ζήσει ἀνάμεσά μας μὲ τὰ δεδομένα τοῦ παρόντος κόσμου. Πιὸ συγκεκριμένα τὸ δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ Μονογενὴς Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ προσέλαβε στὴ θεία ὑπόστασή Του τὴν ἀνθρώπινη φύση, καθιστώντας ἔτσι δυνατὴ τὴ θέωση καὶ τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Ὅπως χαρακτηριστικὰ τονίζει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ “ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν”· ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἔγινε ἄνθρωπος, γιὰ νὰ μπορέσουμε ἐμεῖς νὰ γίνουμε κατὰ χάριν θεοί, γιὰ νὰ μπορέσουμε ἐμεῖς νὰ σωθοῦμε ἀπὸ τὴν τραγικὴ κατάσταση τῆς πτώσεως καὶ τῆς ὑποταγῆς μας στὴν φθορά, τὴν ἁμαρτία καὶ τὸν θάνατο.

 Ὅλοι οἱ ὕμνοι τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων δοξολογοῦν μὲ ἀπαράμιλλο τρόπο αὐτὸ τὸ κορυφαῖο γεγονὸς τῆς Σαρκώσεως τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς κατὰ σάρκα Γεννήσεώς Του. Ξεχωριστὴ θέση ἀνάμεσά τους κατέχει ὁ Κανόνας τοῦ Ὄρθρου τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων, ποὺ ἀποτελεῖ ποίημα τοῦ Ἁγ. Κοσμᾶ τοῦ Μελωδοῦ, ἐπισκόπου Μαϊουμᾶ καὶ θετοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ. Ἀπὸ τὸν θαυμάσιο αὐτὸ Κανόνα ἐπιλέξαμε νὰ σχολιάσουμε σ᾿ αὐτὸ μας τὸ ἄρθρο τὸν γνωστότατο Εἱρμὸ τῆς α’ Ὠδῆς, στὸν ὁποῖο ψάλλουμε:

“Χριστὸς γεννᾶται· δοξάσατε. Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν· ἀπαντήσατε. Χριστὸς ἐπὶ γῆς· ὑψώθητε. Ἄσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ, καὶ ἐν εὐφροσύνῃ, ἀνυμνήσατε λαοί, ὅτι δεδόξασται”.

Δηλαδή: Γεννᾶται ὁ Χριστός, δοξολογεῖστε Τον (οἱ ἄγγελοι στὸν οὐρανὸ καὶ οἱ δίκαιοι ἄνθρωποι ἐπὶ τῆς γῆς). Ἔρχεται ὁ Χριστὸς ἀπὸ τοὺς οὐρανούς, προϋπαντῆστε (ὑποδεχθεῖτε) Τον (ὅπως Τὸν ὑποδέχθηκε στὶς ἀγκάλες του ὁ δίκαιος Συμεών). Ὁ Χριστὸς εἶναι σεσαρκωμένος πάνω στὴ γῆ, ὑψωθεῖτε πνευματικὰ (ἀνυψῶστε τὶς καρδιές σας στὸν οὐρανό). Ψάλλετε στὸν Κύριο ὅλοι οἱ κάτοικοι τῆς γῆς καὶ ὁλόκληρη ἡ θεία δημιουργία καὶ μὲ χαρα καὶ εὐφροσύνη ἀνυμνῆστε (ἐγκωμιᾶστε) Τον ὅλοι οἱ λαοί, διότι μὲ τὴν ἐνανθρώπησή Του ἔχει περιβληθεῖ ὑπέρτατη καὶ ἀνέκφραστη δόξα.

Ὁ ἱερὸς ὑμνογράφος δανείστηκε αὐτολεξεὶ τοὺς στίχους αὐτοῦ τοῦ θαυμάσιου ὕμνου ἀπὸ τὸν Πανηγυρικὸ Λόγο στὴ Γέννηση τοῦ Κυρίου τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ὁ ὁποῖος, ὅπως εἶναι γνωστό, ἐκτὸς ἀπὸ κορυφαῖος θεολόγος ἦταν καὶ μεγάλος ποιητής. Ὅπως παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: Ἐκεῖνοι ποὺ θέλουν νὰ πανηγυρίσουν καὶ νὰ ἐγκωμιάσουν τὶς ἑορτὲς τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ἀπὸ ποιόν ἄλλο θά ᾽πρεπε νὰ ζητήσουν πανηγυρικοὺς λόγους καὶ ἐγκώμια παρὰ “ἀπὸ τὸν τούτων πανηγυριστὴν καὶ ἐγκωμιαστήν, τὸν μέγαν ἐν Θεολογίᾳ Γρηγόριον”. Καὶ ὄντως ὁ ὕμνος αὐτὸς εἶναι ἕνας θριαμβευτικὸς παιάνας κατάλληλος νὰ ἐκφράσει τὸ μεγαλεῖο τῆς ἑορτῆς τῆς τοῦ Χριστοῦ Γεννήσεως.

Τὸ ὄνομα Χριστός, ποὺ τρεῖς συνεχόμενες φορὲς χρησιμοποιεῖται στὸν ὕμνο αὐτό, δηλώνει τὴν ἕνωση τῆς θείας καὶ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως στὸ πρόσωπο τοῦ σαρκωθέντος Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ, δηλώνει δηλαδὴ τὸν Θεάνθρωπο, γι’ αὐτὸ καὶ εἶναι τὸ καταλληλότερο ὄνομα γιὰ τὴν ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων. Εἶναι μιὰ ἑλληνικὴ λέξη, ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸ ρῆμα χρίω, καὶ τῆς ὁποίας ἡ ἀντίστοιχη στὴν ἑβραϊκὴ γλώσσα εἶναι ἡ λέξη Μεσσίας. Ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἀναμενόμενος Μεσσίας, γιὰ τὸν Ὁποῖον μίλησαν ὅλοι οἱ Προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καὶ τὸν Ὁποῖον ἀνέμεναν γιὰ αἰῶνες ὁλόκληρους οἱ ἄνθρωποι. Στὸν ἰουδαϊκὸ λαὸ χριστοὶ ὀνομάζονταν οἱ βασιλεῖς καὶ οἱ ἀρχιερεῖς, ἐπειδὴ πρὶν ἀναλάβουν τὸ βασιλικὸ ἢ τὸ ἀρχιερατικὸ ἀξίωμά τους ἐχρίοντο μὲ εὐλογημένο λάδι. Ὅλοι ἐκεῖνοι οἱ χριστοὶ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἦταν τύποι τοῦ ἑνὸς κατ’ ἐξοχὴν Χριστοῦ τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὁ Ὁποῖος ἐχρίσθη ὄχι μὲ εὐλογημένο λάδι, ἀλλὰ διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Ὁ θριαμβευτικὸς αὐτὸς παιάνας καλεῖ ὁλόκληρη τὴ δημιουργία νὰ δοξολογήσει τὸν σαρκωθέντα Υἱὸ καὶ Λόγο τοῦ Θεοῦ. Πρῶτοι καλοῦνται οἱ ἄγγελοι νὰ ὑμνήσουν τὸν γεννηθέντα Χριστό, γιατὶ κατ’ ἐξοχὴν δικό τους εἶναι τὸ ἔργο τῆς δοξολογίας τοῦ Θεοῦ. Ἀκριβῶς αὐτὸ τὸ ἔργο ἐπετέλεσαν κατὰ τὴ θεσπέσια νύκτα τῆς Γεννήσεως τοῦ Κυρίου στὴ Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας, ὅταν ἔψαλαν τὸν ὕμνο “Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία” (Λουκ. β’ 14). Στὴ συνέχεια καλοῦνται οἱ ἄνθρωποι νὰ προϋπαντήσουν τὸν ἐξ οὐρανῶν ἐρχόμενο Κύριο, ὅπως ὁ Δίκαιος Συμεὼν Τὸν ὑποδέχθηκε στὶς ἀγκάλες του, ὅταν τὸ θεῖο βρέφος προσεφέρθη σαράντα ἡμέρες μετὰ τὴ Γέννησή Του στὸν Ναὸ τῶν Ἱεροσολύμων.

Ἀμέσως μετὰ καλοῦνται οἱ ἄνθρωποι νὰ ἀνυψώσουν τὶς καρδιές τους στὸν οὐρανό, νὰ ὑψωθοῦν πνευματικά. Καὶ τοῦτο γιατὶ ὁ Χριστὸς ἔγινε ἄνθρωπος, ὅπως ἀναφέραμε καὶ πιὸ πάνω, γιὰ νὰ γίνουμε ἐμεῖς θεοί· θεοὶ βέβαια ὄχι κατ’ οὐσίαν (κατ’ οὐσίαν Θεὸς εἶναι μόνο ὁ Τριαδικὸς Θεός, ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα), ἀλλὰ κατὰ χάριν. Ὁ Χριστὸς ταπεινώθηκε, γιὰ νὰ ὑψωθοῦμε ἐμεῖς ἀπὸ τὰ γήινα καὶ τὰ φθαρτὰ στὰ ἐπουράνια καὶ τὰ ἄφθαρτα. Ὁ Χριστὸς κατέβηκε στὴ γῆ καὶ ἔζησε ἀνάμεσά μας ὡς ἕνας ἐξ ἡμῶν, γιὰ νὰ ἀνεβοῦμε ἐμεῖς στὸν οὐρανὸ καὶ νὰ ζήσουμε τὴ χαρὰ τῆς αἰώνιας Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Διὰ τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως κατέβηκε ὁ οὐρανὸς στὴ γῆ, γιὰ νὰ ἀνυψωθεῖ ἡ γῆ στὸν οὐρανό.

Ἡ δοξολογία γι’ αὐτὸ τὸ ὑπερφυὲς γεγονὸς τῆς κατὰ σάρκα Γεννήσεως τοῦ σεσαρκωμένου Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ δὲν ἐξαντλεῖται στὰ πρόσωπα τῶν ἀγγέλων καὶ τῶν δικαίων ἀνθρώπων. Ὁλόκληρη ἡ γῆ, ὁλόκληρη ἡ θεία δημιουργία, καὶ φυσικὰ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ποὺ κατοικοῦν πάνω στὴ γῆ, ὅλοι οἱ λαοὶ τῆς γῆς καλοῦνται νὰ ἐγκωμιάσουν μὲ χαρὰ καὶ εὐφροσύνη αὐτὸ τὸ γεγονός, γιατὶ ὁ Κύριος μὲ τὴν ἐνανθρώπησή Του ἔχει περιβληθεῖ ὑπέρτατη καὶ ἀνέκφραστη δόξα.. Βεβαίως ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς δὲν ἔχει ἀνάγκη τῆς δικῆς μας δοξολογίας. Εἶναι δεδοξασμένος προτοῦ ἐμεῖς Τὸν δοξολογήσουμε. Ἐμεῖς ἔχουμε ἀνάγκη αὐτῆς τῆς δοξολογίας, γιατὶ ἔτσι συμμετέχουμε στὸ ἔργο τῆς δικῆς μας σωτηρίας. Ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Κύριου παρα τὴν ταπεινότητά της (γεννᾶται μέσα σ’ ἕνα φτωχικὸ σπήλαιο ὑπὸ τὶς γνωστὲς συνθῆκες καὶ ζεῖ τὴν καταδίωξη καὶ τὴν προσφυγιὰ ἀπὸ τὴ βρεφική Του ἡλικία) ἀποτελεῖ ὑψίστη δόξα, φανερώνει τὴ δόξα τοῦ Κυρίου, γιατὶ Αὐτὸς εἶναι ὁ μόνος Σωτήρας τοῦ κόσμου, ὁ Ὁποῖος ἀπεργάζεται τὸ ἔργο τῆς σωτηρίας. Κατὰ τὸν ἴδιο ἀκριβῶς τρόπο καὶ τὸ γεγονὸς τῆς ἐσχάτης ταπεινώσεως τοῦ Κυρίου, ἡ ἀτιμωτικὴ Σταύρωσή Του στὸν Γολγοθᾶ, ἀποτελεῖ ὑψίστη δόξα, γιατὶ διὰ τοῦ θανάτου Του νικᾶ τὸν θάνατο καὶ συντρίβει τὴν ἐξουσία τοῦ διαβόλου.

Καὶ κάτι τελευταῖο: Θὰ μποροῦσε νὰ διερωτηθεῖ κάποιος, γιατί στὸν ὕμνο αὐτὸ χρησιμοποιεῖται χρόνος ἐνεστώτας καὶ ὄχι ἀόριστος; Γιατὶ ψάλλουμε “Χριστὸς γεννᾶται” καὶ ὄχι γεννήθηκε; Ὁ λόγος εἶναι ὅτι ἡ Γέννηση τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ὅπως καὶ κάθε γεγονὸς σημαντικὸ τῆς ἐπίγειας ζωῆς Του, δὲν εἶναι γεγονότα ποὺ ἔγιναν κάποτε καὶ τὰ θυμόμαστε σήμερα, ἀλλὰ εἶναι γεγονότα παρόντα ἐνώπιόν μας. Ἐκτὸς ἀπὸ τὸν κοσμικὸ χρόνο ὑπάρχει στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὁ λεγόμενος λειτουργικὸς χρόνος, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ ὑπέρβαση τοῦ κοσμικοῦ χρόνου. Στὸν λειτουργικὸ χρόνο δὲν ὑπάρχει παρελθόν, παρὸν καὶ μέλλον, ὅπως δὲν ὑπάρχει οὔτε γιὰ τὸν ἴδιο τὸν Θεό. Τὰ γεγονότα τοῦ παρελθόντος, ἀλλὰ καὶ τὰ γεγονότα τοῦ μέλλοντος, αὐτὰ ποὺ δὲν ἔχουν συμβεῖ ἀκόμα, εἶναι παρόντα ἐδῶ καὶ τώρα στὴ λατρευτικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἀναφορὰ στὰ διάφορὰ γεγονότα τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ καὶ στὰ διάφορα γεγονότα τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, δὲν ἀποτελεῖ ἁπλὴ ἀνάμνηση, ἁπλὴ ἐπαναφορὰ στὴ μνήμη, ἀλλὰ ἀποτελεῖ πραγματικὴ συμμετοχὴ τῶν πιστῶν σ’ αὐτά, ἀφοῦ ἡ σωτηριολογική τους σημασία παραμένει πάντοτε ἡ ἴδια. Οἱ ἅγιοι καὶ μαζί τους καὶ ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Μελωδὸς ζοῦν τὸ γεγονὸς τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ τόσο βαθειὰ καὶ ὑπαρξιακά, ὥστε Τὸν αἰσθάνονται νὰ γεννᾶται στὶς δικές τους καρδιές. Οἱ καρδιὲς τῶν ἁγίων, μὲ ἄλλα λόγια, γίνονται φάτνες, μέσα στὶς ὁποῖες γεννᾶται ὁ Χριστός. Δὲν μποροῦν λοιπὸν παρὰ νὰ ψάλλουν σὲ χρονο ἐνεστῶτα “Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε”.

(Δημοσιεύθηκε στὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κύπρου “Παρέμβαση Ἐκκλησιαστική. Ὀρθόδοξο Πνευματικό Ἔντυπο”, τεῦχος 5 (2008), σ. 250-253)