Πότε πρέπει νά εἴμαστε ὄρθιοι ἐντός τοῦ Ἱ. Ναοῦ

         Ἡ στάση πού θά τηρήσουμε στή Λατρεία δέν καθορίζεται ἀπό τή δική μας προσωπική εὐλάβεια καί διάθεση, ἀλλά ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ἀνάλογα μέ τό νόημα πού δίδει σέ κάθε λειτουργική στάση καί σέ κάθε λατρευτική στιγμή.

         Στή χειροτονία του ὁ Διάκονος κλίνει τό ἕνα γόνατο· ὁ Πρεσβύτερος τά δύο. Στή Μεγάλη Τεσσαρακοστή καί στήν ἡμέρα τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καθορίζεται ὁ χρόνος καί ὁ ἀριθμός τῶν γονυκλισιῶν. Στόν Ἑσπερινό τῆς Πεντηκοστῆς καθορίζεται μέ «παραγγέλματα» ἡ γονυκλισία καί ἡ ἔγερση κ.λπ.

         Ἡ θεία Λατρεία εἶναι δημόσια ρυθμιζόμενη ἀπό τήν Ἐκκλησία προσευχή, σ’ ἀντίθεση μέ τήν ἰδιωτική. Γενικά προτιμᾶται ἡ ὄρθια στάση πρός δήλωση τῆς ἐλευθερίας τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ. Ἡ ὄρθια στάση εἶναι στάση ἐλευθέρων ἀνθρώπων. Ἡ γονυκλινής εἶναι στάση δούλων.

Ἡ εὐλάβειά μας, συνεπῶς, κατά τή Λατρεία δεσμεύεται ἀπό τή λειτουργική τάξη. Πρέπει νά συντονίζεται στό ρυθμό καί τόν τρόπο τῆς κοινῆς προσευχῆς. Κάποτε πρέπει νά καταλάβουμε τό πνεῦμα τῶν ἐκκλησιαστικῶν θεσμῶν γιά νά ἐξασφαλίζεται ἡ τάξη, ἡ ὁποία θά βοηθᾶ νά ἐμβαθύνουμε στά λατρευτικά βιώματα. Ἡ ἐμμονή μας στίς εὐσεβεῖς ἤ εὐσεβοφανεῖς μας πρακτικές καί συνήθειες εἶναι ξένη πρός τήν ἐκκλησιαστική μας παράδοση.

Πότε, λοιπόν, πρέπει νά παρακολουθοῦμε ὄρθιοι τίς ἀκολουθίες στούς Ἱερούς Ναούς (ἤ πότε πρέπει νά ἐγειρόμαστε);

α) Στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ

1. Ἀπό τήν ἔναρξη τῆς ἀκολουθίας, (ἐγειρόμαστε μόλις ὁ Ἱερέας ἐκφωνήσει: «Εὐλογητός ὁ Θεός ἡμῶν …»), μέχρι τέλους τοῦ Προοιμιακοῦ ψαλμοῦ, (ὁπότε ὁ Ἱερέας ἀρχίζει τίς αἰτήσεις – τά «Εἰρηνικά»).

2. Ἀπό τό «Κύριε ἐκέκραξα …» μέχρι τέλους τοῦ θυμιατίσματος. (Ὅταν ὁ Ἱερέας μᾶς θυμιάζει, δέν κάνουμε τό σταυρό μας, ἀλλά ἐλαφρή ὑπόκλιση εὐχαριστώντας, διότι μετά τίς Ἅγιες εἰκόνες θυμιάζει καί ἐμᾶς ὡς εἰκόνες τοῦ Θεοῦ).

3. Κατά τήν «Εἴσοδον», τό «Φῶς ἱλαρόν …» καί τό «Προκείμενον». (Ἡ ἔγερση γίνεται ὅταν ὁ χορός ἀρχίσει νά ψάλλει τό τροπάριο πού ἀρχίζει μετά τό «Δόξα …», ἤ μετά τό «Δόξα … Καί νῦν …» (πού λέγονται μαζί σέ περιπτώσεις Δεσποτικῶν ἤ Θεομητορικῶν ἑορτῶν).

4. Ὅταν ἀπαγγέλλεται τό «Καταξίωσον Κύριε …».

5. Ὅταν πρό τοῦ τέλους τῶν «Πληρωτικῶν» ὁ Ἱερέας μᾶς εὐλογεῖ μέ τό χέρι του, ἐξερχόμενος στήν Ὡραία Πύλη καί λέγοντας «Εἰρήνη πᾶσι». Ὅταν ἀμέσως μετά ὁ Ἱερέας ἐκφωνήσει: «Τάς κεφαλάς ἡμῶν τῷ Κυρίῳ κλίνωμεν», συνεχίζουμε νά παραμένουμε ὄρθιοι καί κλίνουμε ἐλαφρά τήν κεφαλή μας, γιατί ἀφ’ ἑνός μέν αὐτό μᾶς «προστάζει» νά κάνουμε, ἀφ’ ἑτέρου δέ γιατί στήν εὐχή τῆς Κεφαλοκλισίας, πού λέγει στή συνέχεια ὁ Ἱερέας, χαμηλοφώνως ἤ μυστικῶς, ὁμιλεῖ καί παρακαλεῖ γι’ αὐτούς πού «ὑπέκλιναν τάς κεφαλάς …». Διαφορετικά - ἐάν δέν κλίνουμε τήν κεφαλή μας – παρουσιάζεται πνευματικό κενό καί λατρευτική ἀταξία.

6. Ἀπό τό «Νῦν ἀπολύεις τόν δοῦλον σου, Δέσποτα …» μέχρι τέλους τοῦ Ἑσπερινοῦ, δηλ. κατά τή διάρκεια τῶν ἀκολουθούντων: Τρισαγίου, Ἀπολυτικίων καί τῆς Ἀπολύσεως, (στίς Ἀπολύσεις κατερχόμεθα καί ἀπό τό στασίδι μας).

Παρατηρήσεις

α. Ὅταν ὁ Ἱερέας λέγει μετά τόν «Προοιμιακό» τή Μεγάλη Συναπτή (τά «Εἰρηνικά»), μετά τό «Προκείμενον» τήν Ἐκτενῆ δέηση καί μετά τό «Καταξίωσον …» τά «Πληρωτικά», οἱ πιστοί μποροῦν νά κάθονται, ἐφ’ ὅσον ὑπάρχουν καθίσματα, ἀλλά, ὅταν μποροῦν εἶναι πνευματικά καί ἀσκητικά προτιμότερο νά παραμένουν ὄρθιοι ἤ ὅση ὥρα μποροῦν, διότι οἱ δεήσεις τοῦ Ἱερέα εἶναι αἰτήσεις γιά τά ποικίλα προβλήματά μας πρός τόν Βασιλέα τοῦ παντός καί εἶναι εὐλογία ὅταν συναισθανόμενοι τό γεγονός παραμένομε ὀρθοί στή θέση μας. (Ὑπάρχει περίπτωση νά παρουσιαστοῦμε στόν Προϊστάμενο ἤ Διευθυντή καί καθιστοί νά τοῦ ὑποβάλλουμε τά αἰτήματά μας;).

β. Στά «Εἰρηνικά», τά «Πληρωτικά» καί τή Μικρή Συναπτή πρίν ἀπό τήν Τριαδική ἐκφώνηση πού κατακλείει τήν κάθε εὐχή ὑπάρχει ἡ δέηση στήν Παναγία: «Τῆς Παναγίας, ἀχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου…». Εἶναι πολύ καλή συνήθεια καί εὐλάβεια, μόλις ἀκούγεται κάθε φορά αὐτή ἡ δέηση, νά ἐγείρονται ὅσοι κάθονται, ἐκδηλώνοντας ἔτσι τόν σεβασμό τους πρός τήν Παναγία μας.

β) Στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου

1. Ἀπό τήν ἔναρξη τῆς ἀκολουθίας, (ἐγειρόμαστε μόλις ὁ Ἱερέας ἐκφωνήσει: «Εὐλογητός ὁ Θεός ἡμῶν …»), μέχρι τό τέλος τοῦ Ἑξαψάλμου.

2. Μετά τά «Εἰρηνικά», ἀπό τό «Θεός Κύριος…» μέχρι καί τά Ἀπολυτίκια τῶν ἑορταζομένων Ἁγίων.

3. Κατά τήν ἀνάγνωση τοῦ Συναξαρίου – Μηνολογίου ὅταν ὁ Ἀναγνώστης, μετά τήν ἐκφώνηση τῆς Ἕκτης Ὠδῆς ἀπό τόν Ἱερέα, διαβάζει τά ὀνόματα τῶν ἑορταζομένων Ἁγίων τῆς ἡμέρας, ὑπό τύπον «προσκλητηρίου», ὅπως συμβαίνει καί στό Στρατό στά τελούμενα «προσκλητήρια νεκρῶν».

4. Ὅταν ψάλλονται τά Μεγαλυνάρια τῆς Παναγίας «Τήν τιμιωτέραν τῶν Χερουβείμ…». Τήν ὥρα αὐτή κατερχόμεθα τῶν στασιδίων μας ἤ σηκωνόμαστε ὀρθοί μόλις ὁ Ἱερέας ἐκφωνήσει: «Τήν Θεοτόκον καί Μητέρα τοῦ Φωτός ἐν ὕμνοις τιμῶντες, μεγαλύνωμεν».

5. Κάθε φορά πού ὁ Ἱερέας ἀναφέρεται στήν αἴτησή του στήν Παναγία. Αὐτό συμβαίνει στά «Εἰρηνικά», σέ κάθε μικρή Συναπτή («Ἔτι καί ἔτι ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν…») καί στά «Πληρωτικά», «Τῆς Παναγίας, ἀχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου, Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας…».

6. Ὅταν ψάλλεται ἡ «Δοξολογία» στό τέλος τοῦ Ὄρθρου.

Κατά τή διάρκεια τῆς «Δοξολογίας» ὁ Ἱερέας ἐμπρός ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα κάνει μυστικῶς τήν ἀπόλυση τοῦ Ὄρθρου λέγοντας προηγουμένως τήν Ἐκτενῆ Δέηση καί τά Πληρωτικά. Πρίν ἀπό τήν ἐκφώνηση τῶν Πληρωτικῶν στρέφεται πρός τόν λαό, τόν εὐλογεῖ μέ τό «Εἰρήνη πᾶσι» καί ἀμέσως μετά τόν καλεῖ: «Τάς κεφαλάς ἡμῶν τῷ Κυρίῳ κλίνωμεν», γιά νά ἀναπέμψει τήν ὡραιότατη εὐχη τῆς Κεφαλοκλισίας (μυστικῶς). Ἐπειδή στήν εὐχή αὐτή ὁ Ἱερέας δέεται γι’ αὐτούς πού «…ἔκλιναν τόν αὐχένα τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος…» ζητώντας τήν εὐλογία τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ, ὁρισμένοι Ἱερεῖς ἐξήγησαν στό ἐκκλησίασμά τους τήν περίπτωση αὐτή, μέ ἀποτέλεσμα νά κλίνει (τό ἐκκλησίαασμα) μέ εὐλάβεια ἐκείνη τή στιγμή τήν κεφαλή του καί ἔτσι νά συμμετέχει ἐνεργῶς καί νοερῶς στήν ἀνάπεμψη τῆς εὐχῆς τῆς Κεφαλοκλίσίας καί στήν ἀπορρέουσα ἀπό αὐτήν εὐλογία («…ἔκτεινον τήν χεῖρά Σου … καί εὐλόγησον πάντας ἡμᾶς…»).

         Ἕνας Γέροντας στό Ἅγιο Ὄρος μέ ἀφορμή αὐτή τήν εὐχή τῆς Κεφαλοκλισίας ἔλεγε: «Ὁ Θεός κάθε πρωΐ εὐλογεῖ τόν κόσμο ὅλο μέ τό ἕνα του χέρι. Τούς ταπεινούς τούς εὐλογεῖ κάθε φορά μέ τά δύο του χέρια.

γ) Στή Θεία Λειτουργία

        Στή Θεία Λειτουργία προτιμᾶται ἡ ὀρθία στάση. Ἑπομένως κυρίως κατά τή διάρκεια τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας, οἱ πιστοί πρέπει νά παραμένουν ἀπό τήν ἀρχή μέχρι τήν ἀπόλυση ὄρθιοι, ὅταν καί ὅσοι μποροῦν. Ἡ κόπωση εἶναι βέβαια πρόβλημα, ἀλλά ὅταν ὑπάρχει ἀνάλογη διάθεση, σιγά σιγά, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ ὑπερπηδᾶται καί συνηθίζεται. Οἱ πιστοί πού ἀποφασίζουν νά ὑποστοῦν αὐτό τόν κόπο, ὡς μιά ἀντιπροσφορά γιά τή θυσία τοῦ Λυτρωτοῦ μας, ἔχουν περισσότερες εὐλογίες …

1. Μέ τήν ἔναρξη τῆς Θείας Λειτουργίας. Δηλαδή ὅταν μετά τή Δοξολογία ἀκολουθεῖ τό τροπάριο «Σήμερον σωτηρία τῷ κόσμῳ γέγονεν…» ἤ τό Ἀπολυτίκιο τοῦ ἑορταζομένου Ἁγίου καί ὁ Λειτουργός ἐκφωνεῖ «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία…»).

2. Ὅταν ψάλλεται κατά τό Α’ Ἀντίφωνο τό ἐφύμνιο: «Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, Σῶτερ, σῶσον ἡμᾶς» καί κατά τό Β’ Ἀντίφωνο τό ἐφύμνιο: «Σῶσον ἡμᾶς, Υἱέ Θεοῦ, ὁ ἀναστάς ἐκ νεκρῶν (ἤ ὁ ἐν ἁγίοις θαυμαστός), ψάλλοντάς σοι Ἀλληλούϊα».

3. Κατά τή μικρή Εἴσοδο (περιφορά τοῦ Εὐαγγελίου) καί τά ἀκολουθοῦντα αὐτή τροπάρια.

4. Ὅταν ψάλλεται ὁ Τρισάγιος ὕμνος: Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς.

5. Κατά τήν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου. Σύμφωνα μέ τ’ ἀνωτέρω ἀπό τήν ἔναρξη τῆς Θ. Λειτουργίας μέχρι τήν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου ὁ Λαός κανονικά κάθεται, (ἐάν θέλει καί μπορεῖ), μόνο στά Εἰρηνικά καί στόν Ἀπόστολο.

6. Κατά τό χερουβικό ὕμνο: “Οἱ τά Χερουβείμ μυστικῶς εἰκονίζοντες …”, κατά τή διάρκεια τοῦ ὁποίου ὁ Ἱερέας θυμιάζει τό Ἅγιο Βῆμα, τίς Δεσποτικές εἰκόνες καί τό Λαό.

7. Στήν ἀκολουθοῦσα Μεγάλη Εἴσοδο (κατερχόμεθα καί ἀπό τό στασίδι μας).

8. Ὅταν ὁ Λειτουργός μετά τά Πληρωτικά μᾶς εὐλογεῖ, λέγοντας τό “Εἰρήνη πᾶσι” καί στήν ἀκολουθοῦσα ὁμολογία “Πατέρα, Υἱόν καί Ἅγιον Πνεῦμα …”.

9. Ὅταν ἀπαγγέλλεται τό Σύμβολον τῆς Πίστεως (τό “Πιστεύω”), ὁπότε μετά, ἀκούγεται ἡ ἐκφώνηση – “προσταγή”: “Στῶμεν καλῶς· στῶμεν μετὰ φόβου· πρόσχωμεν τήν ἁγιαν ἀναφοράν ἐν εἰρήνῃ προσφέρειν” (πρέπει δηλ. νά σταθοῦμε καλῶς καί μετά φόβου, παρακολουθώντας ὄρθιοι καί ὄχι καθιστοί τήν ἐπιτελούμενη θυσία μέχρι τό τέλος της). Αὐτό σημαίνει ὅτι φθάσαμε στό κεντρικό σημεῖο τῆς θείας Λειτουργίας, στήν ὥρα πού ἀρχίζει ἡ Ἁγία Ἀναφορά, δηλαδή στήν τέλεση τῆς ἀναίμακτης θυσίας.

10. Κατά τήν ἀπαγγελία τοῦ “Πάτερ ἡμῶν …” μέχρι τό “Πρόσχωμεν. Τά ἅγια τοῖς ἁγίοις”. Καί

11. Ἀπό τό “Μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης προσέλθετε”, μέχρι τέλους τῆς θείας Λειτουργίας. [Ὅταν στό “Μετά φόβου …” κοινωνοῦν οἱ πιστοί, ὁ ἴδιος ὁ Χριστός εὑρίσκεται στήν Ὡραία Πύλη καί παραμένει ἐμπρός μας ὅλη τήν ὥρα πού διαρκεῖ ἡ Θεία Μετάληψη. Σ’ ὅλο αὐτό τό διάστημα πρέπει ἀπό εὐλάβεια νά ἔχουμε κατεβεῖ ἀπό τά στασίδια καί νά παραμένουμε ὄρθιοι].

(π. Γεώργιος Κουγιουμτζόγλου, Λατρευτικό Ἐγχειρίδιο, σ. 255-261)