ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ

Η ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ Ο ΘΕΟΣ ΜΑΣ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΑ

1. Στό προηγούμενο κήρυγμά μου, ἀδελφοί χριστιανοί, λέγαμε ὅτι ὁ Θεός δέν εἶναι μιά ἀνώτερη ἀφηρημένη δύναμη, ἀλλά εἶναι Πρόσωπο. Εἶναι ζωντανή ὕπαρξη. Ἔτσι ἀποκαλύφθηκε ἀπό παλαιά στόν Μωυσῆ, λέγοντάς του, «Ἐγώ εἰμι ὁ Ὤν». Καί εἴπαμε ἀκόμη στό προηγούμενο κήρυγμα ὅτι ὁ Θεός μας εἶναι Τριάς. Ἁγία Τριάς. Ἀλλά θά ρωτήσει κανείς: Δέν εἶναι καλύτερα νά λέμε ὅτι ὁ Θεός μας εἶναι ἕνας, ὅπως τόν πιστεύουν οἱ Μωαμεθανοί, καί ὄχι ὅτι εἶναι Τριάς; Αὐτό θά σᾶς ἐξηγήσω σήμερα καί παρακαλῶ προσέξτε:

Οἱ Ἕλληνες φιλόσοφοι τήν θεότητά τους τήν χαρακτήριζαν ὡς ἀκίνητη, γιατί νόμιζαν ὅτι ἄν κινεῖται ὁ Θεός, τότε εἶναι ἀδύνατος καί ἀτελής. Ὁ Ἀριστοτέλης ἔλεγε ὅτι τό θεῖον εἶναι «ἀκίνητον» καί «ἀκοινώνητο», ὅτι δέν ἔχει δηλαδή κοινωνία μέ ἄλλα πρόσωπα καί ὅτι εἶναι τελείως ὑπερβατικό, δηλαδή, ὅτι ζεῖ ἐκεῖ πολύ ψηλά, μακρυά ἀπό μᾶς, χωρίς καμμία σχέση μαζί μας.

Ὁ δικός μας ὅμως Θεός, ἀδελφοί μου, ὅπως Τόν παρουσιάζει ἡ Ἁγία Γραφή καί τόν ἔζησαν οἱ ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι «κινητικός» καί «κοινωνικός». Εἶναι Θεός Ἀγάπη. Καί ὡς Πρόσωπο καί ὡς Ἀγάπη, λοιπόν, ὁ Θεός εἶναι καί κοινωνικός καί κινητικός. Θέλει νά ἔχει κοινωνία καί μέ ἄλλα πρόσωπα. Κοινωνία ἐννοῶ ὄχι μιά ἁπλῆ σχέση, ὅπως μέ τήν κτίση καί ἐμᾶς τούς ἀνθρώπους, ἀλλά κοινωνία στενοτέρα, κοινωνία κατά τήν οὐσία Του. Κοινωνία μέ ὁμοούσια πρόσωπα. Ἔτσι ὁ Θεός μας εἶναι ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ. Ἀλλά γιατί Τριάς; Τό νά εἶναι ἕνα πρόσωπο ὁ Θεός, τό νά εἶναι Μονάδα, ἀποκλείεται. Γιατί ἡ μονάδα σημαίνει ἀπομόνωση. Ὁ Θεός εἴπαμε, ὡς πρόσωπο καί ἀγάπη θέλει κατ᾽ οὐσίαν κοινωνία καί μέ ἄλλα πρόσωπα. Ἀλλά καί τό νά εἶναι δύο πρόσωπα, τό νά εἶναι δυάδα ὁ Θεός, καί αὐτό ἀποκλείεται. Γιατί δυάδα σημαίνει ἀντίθεση τῶν δύο καί περιορισμό. Αὐτή ἡ ἀντίθεση καί αὐτός ὁ περιορισμός αἵρεται μέ τήν Τριάδα. Ἤ γιά νά τό ποῦμε καλύτερα, ὅπως τό εἶπε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ θεολόγος, ὁ Θεός μας, ἀντίθετα σ᾽ αὐτά πού ἔλεγαν οἱ Ἕλληνες πολυθεϊστές, ὁ Θεός μας, λέγω, εἶναι τέλεια καί πλούσια Μονάδα, ἡ ὁποία κινήθηκε (γιατί ὁ Θεός εἶναι κινητικός, εἴπαμε) καί ἔφθασε καί ὑπερέβηκε τήν δυάδα καί σταμάτησε στήν τριάδα. Λέγει ἐπί λέξει ὁ ἅγιος Πατέρας: «Μονάς ἀπ᾽ ἀρχῆς εἰς δυάδα κινηθεῖσα μέχρι τριάδος ἔστη»!

2. Οἱ Ὀρθόδοξοι χριστιανοί ὁμολογοῦμε στήν Ἐκκλησία μας ἕνα Θεό, ἀλλά τρισυπόστατο. Στήν Ἁγία Τριάδα ἔχουμε αὐτά τά τρία: Οὐσία, Πρόσωπα (ἤ Ὑποστάσεις) καί Ἐνέργεια. «Τριῶν ὄντων τοῦ Θεοῦ, οὐσίας, ἐνεργείας, τριάδος ὑποστάσεων θείων» (ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς). Τά Πρόσωπα εἶναι τρία: Ὁ Πατέρας, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. Τά τρία ὅμως αὐτά θεῖα Πρόσωπα ἔχουν μία καί τήν αὐτή θεία Οὐσία, γι᾽ αὐτό καί λέγονται ὁμοούσια. Ὁμοίως, ἀφοῦ ἔχουν μία καί τήν αὐτή θεία Οὑσία, ἔχουν καί μία καί τήν αὐτή θεία Ἐνέργεια. Καί ἡ κοινή Ἐνέργεια πάλι τῶν Τριῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος φανερώνει τήν ἑνότητά τους. Καί σημαίνει τήν συμμετοχή καί τῶν Τριῶν θείων Προσώπων σέ κάθε ἔργο. Λέγει ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος: «Ὁ Πατήρ διά τοῦ Λόγου ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ τά πάντα ποιεῖ καί οὕτως ἡ ἑνότης τῆς Ἁγίας Τριάδος σώζεται».

Τά τρία Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ Πατέρας, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι οἱ τρεῖς «ἄναρχοι» (χωρίς ἀρχή) τρόποι ὕπαρξης καί σχέσης μεταξύ τους. Στούς κόλπους τῆς Τριαδικῆς Θεότητας, μέσα στόν ἴδιο τόν Θεό, ὑπάρχει μιά κίνηση ζωῆς «ἄρρητη», δηλαδή δέν μποροῦμε νά τήν ποῦμε πῶς εἶναι, ἀλλά οὔτε κἄν νά τήν νοήσουμε. Ἄς τήν ποῦμε «δραστηριότητα» τήν κίνηση αὐτή. Καί αὐτή ἡ κίνηση συνιστᾶ τόν τρόπο τῆς ὕπαρξής Του, πού εἶναι βέβαια ἐντελῶς διαφορετικός ἀπό τήν ὕπαρξη τῶν κτιστῶν ὄντων. Μποροῦμε ὅμως νά ποῦμε ὅτι ἡ «κινητικότητα» αὐτή τοῦ Θεοῦ στήν κτίση εἶναι μιά ἀντανάκλαση, ἄς τό ποῦμε ἔτσι, τῆς κίνησης τοῦ Θεοῦ στόν Ἴδιο Του τόν Ἑαυτό, στούς κόλπους τῆς τριαδικῆς θεότητας. Καί μποροῦμε πάλι ἀπό τήν κινητικότητα τοῦ Θεοῦ στήν κτίση καί τήν ἱστορία νά συμπεράνουμε τήν κινητικότητα καί ἐνεργητικότητά Του καθ᾽ Ἑαυτόν, στόν Ἴδιο τόν Θεό.

3. Ἐδῶ ὅμως πρέπει νά κάνουμε μιά ἄλλη διάκριση στόν Θεό, διάκριση μεταξύ τῆς φύσεως καί τῆς βουλήσεως σ᾽ Αὐτόν. Ἀπό τήν φύση τοῦ Θεοῦ Πατέρα γεννᾶται ὁ Υἱός καί ἀπό τήν φύση Του πάλι ἐκπορεύεται τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ἐνῶ ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι καί ὅλα τά κτιστά ἐγίναμε ἀπό τήν βούληση τοῦ Θεοῦ. Στόν Θεό προηγήθηκε τό «κατά φύσιν» (αὐτό εἶναι προαιώνιο), ἡ γέννηση, δηλαδή τοῦ Υἱοῦ καί ἡ ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καί ἔπειτα ἔγινε «ἐν χρόνῳ» τό «κατά βούληση», ἡ δημιουργία τῶν κτιστῶν.

4. Οἱ ἅγιοι Πατέρες, ὅπως μᾶς λένε γιά τήν κινητικότητα καί κοινωνικότητα τοῦ Θεοῦ, μᾶς λένε καί γιά τήν περιχωρητικότητά Του καθ᾽ Ἑαυτόν πάλι. Στήν ἴδια τήν ὕπαρξή Του. Ἔτσι κατά τό ἰδιώμα αὐτό, πού προσδίδουν οἱ ἅγιοι Πατέρες στόν Θεό καθ᾽ Ἑαυτόν, τά τρία Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος περιχωροῦνται ἄλληλα (μεταξύ τους). Αὐτό συμβαίνει γιατί τά τρία θεῖα Πρόσωπα εἶναι ὁμοούσια, ὅπως εἴπαμε. Γιά τήν περιχώρησή Του μέ τόν Πατέρα ὁ Υἱός Του, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, εἶπε: «Ἐγώ ἐν τῷ Πατρί καί ὁ Πατήρ ἐν ἐμοί ἐστιν» (Ἰωάν. 14,10).

Ἀλλά θά συνεχίσουμε τό περί Ἁγίας Τριάδος μάθημα.

Μέ πολλές εὐχές,

† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας