“Πανάγιε Νικόλαε, … ἐξελοῦ ἡμᾶς τῆς ἐνεστώσης ἀνάγκης”    

Πρωτοπρ. Μιχαὴλ Βοσκοῦ

Στὶς 6 Δεκεμβρίου ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τὸν Ἅγιο Νικόλαο, Ἀρχιεπίσκοπο Μύρων τῆς Λυκίας, τὸν θαυματουργό. Ὁ Ἅγιος Νικόλαος, ποὺ ἀνήκει στὴ χορεία τῶν μεγάλων Ἱεραρχῶν τῆς Ἁγίας ἡμῶν Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, εἶναι ἕνας Ἅγιος ποὺ τιμᾶται ὅλως ἰδιαιτέρως σὲ ὁλόκληρο τὸν χριστιανικὸ κόσμο, σὲ Ἀνατολή καὶ Δύση. Γιὰ μᾶς τοὺς Ὀρθοδόξους Ἕλληνες θεωρεῖται ὁ προστάτης τῶν ναυτικῶν, γιὰ τοὺς Ὀρθοδόξους Ρώσους ὁ προστάτης τῶν γεωργῶν, ἐνῶ γιὰ τοὺς Δυτικοὺς ὁ προστάτης τῶν παιδιῶν. Ὅπως χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει ὁ Μιχαὴλ Γαλανὸς στὸ κλασσικὸ ἔργο του “Βίοι τῶν Ἁγίων”: Ὁ Ἅγιος Νικόλαος “ὑπῆρξεν ἡ προσωποποίησις τῆς χριστιανικῆς εὐσπλαχνίας, ἡ ἐνσάρκωσις τῆς ἐλεημοσύνης καὶ τῆς στοργῆς πρὸς τοὺς στερουμένους καὶ τοὺς κινδυνεύοντας. Καὶ ἐπειδὴ ἡ ἀγάπη εἶναι ἡ μεγαλυτέρα τῶν ἀρετῶν, ὁ Ἅγιος Νικόλαος ἀνεδείχθη μέγας μεταξὺ τῶν μεγάλων. Μέγας εἰς τὸν οὐρανόν, καὶ μέγας εἰς τὴν γῆν, μὲ τὴν ἰσχυροτέραν καὶ εὐρυτέραν δημοτικότητα ἀνὰ πάντα τὸν ὀρθόδοξον καὶ δυτικὸν χριστιανικὸν κόσμον”.

Ὁ Ἅγιος Νικόλαος γεννήθηκε στὰ Πάταρα τῆς Λυκίας κατὰ τὸ δεύτερο ἥμισυ τοῦ 3ου μ.Χ. αἰῶνος ἀπὸ πλουσίους καὶ εὐλαβεῖς γονεῖς, οἱ ὁποῖοι φρόντισαν ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τόσο γιὰ τὴν κατὰ κόσμον μόρφωσή του ὅσο καὶ γιὰ τὴν κατὰ Χριστὸν μόρφωσή του. Ἡ παράδοση ἀναφέρει ὅτι, ὅταν ἦταν ἀκόμη βρέφος, ἀρνεῖτο νὰ θηλάσει τὶς Τετάρτες καὶ τὶς Παρασκευές, γεγονὸς ποὺ φανερώνει ὅτι ἦταν ἔμπλεος θείας χάριτος ἀπὸ τὴ βρεφική του ἤδη ἡλικία. Σὲ μικρὴ ἡλικία ἔμεινε ὀρφανὸς ἀπὸ γονεῖς καὶ τότε φανέρωσε τὸν μεγάλο πλοῦτο τῆς ἀγάπης ποὺ ἔκρυβε μέσα του, διαθέτοντας τὴν τεράστια πατρικὴ περιουσία του γιὰ τὶς ἀνάγκες τῶν πασχόντων συνανθρώπων του, γιὰ τὰ ὀρφανά, γιὰ τὶς χῆρες καὶ γιὰ ὅσους ἄλλους εἶχαν ἄμεση ἀνάγκη. Χαρακτηριστικὴ εἶναι ἡ περίπτωση τριῶν νεαρῶν κοριτσιῶν, ποὺ λόγῳ φτώχειας δὲν μποροῦσαν νὰ παντρευτοῦν καὶ κινδύνευαν νὰ παρασυρθοῦν στὴν ἠθικὴ διαφθορά. Ὁ Ἅγιος τὶς προστάτευσε, προσφέροντάς τους τὰ χρήματα ποὺ ἀπαιτοῦντο γιὰ τὴν ἀποκατάστασή τους, καὶ μάλιστα μὲ τέτοιον τρόπο ποὺ κανένας νὰ μὴν καταλάβει ὅτι ἀπὸ αὐτὸν προέρχονταν τὰ συγκεκριμένα χρήματα.

Ὑπῆρξε μέγας θαυματουργὸς Ἅγιος τόσο ἐν ζωῇ ὅσο καὶ μετὰ θάνατον. Θαύματά του ἀναφέρονται ἀπὸ τὴ νεανική του ἀκόμη ἡλικία. Προτοῦ χειροτονηθεῖ ἱερέας, ἀποφάσισε νὰ ταξιδέψει στὰ Ἱεροσόλυμα, γιὰ νὰ προσκυνήσει στοὺς Ἁγίους Τόπους, στὰ εὐλογημένα χώματα ὅπου περπάτησε ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ταξιδιοῦ μὲ τὸ πλοῖο βρέθηκαν σὲ φοβερὴ φουρτούνα, ποὺ ἀπειλοῦσε νὰ βουλιάξει τὸ πλοῖο. Ἡ θερμὴ προσευχὴ τοῦ Ἁγίου γαλήνεψε τὴ φουρτουνιασμένη θάλασσα καὶ ἔσωσε ἀπὸ βέβαιο θάνατο ὅλους τοὺς ἐπιβαίνοντες στὸ πλοῖο. Αὐτὸ τὸ θαῦμα καὶ πλῆθος ἄλλα ἀνάλογα θαύματα κατέστησαν τὸν Ἅγιο Νικόλαο στὴ συνείδηση τῶν Ὀρθοδόξων Ἑλλήνων προστάτη, ὅπως προαναφέραμε, τῶν ναυτικῶν, μὲ ἀποτέλεσμα ἡ εἰκόνα του νὰ κοσμεῖ ὅλα τὰ πλεούμενα, ἐνῶ ναοὶ καὶ ἐκκλησάκια ἀφιερωμένα σ’ αὐτὸν νὰ εὑρίσκονται σὲ πολλὰ ἑλληνικὰ λιμάνια, μικρὰ καὶ μεγάλα.

Ἐπιστρέφοντας ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα στὰ Πάταρα, ὁ Ἅγιος Νικόλαος χειροτονήθηκε ἱερέας καὶ λίγο ἀργότερα, ὅταν ἀπεβίωσε ὁ τότε Ἀρχιεπίσκοπος Μύρων τῆς Λυκίας, ἐξελέγη ἀπὸ τὴν ἐπαρχιακὴ Σύνοδο μὲ θαυμαστὸ τρόπο Ἀρχιεπίσκοπος Μύρων τῆς Λυκίας. Ἄγγελος Κυρίου φανερώθηκε σὲ ὅραμα στοὺς ἐπισκόπους τῆς ἐπαρχίας καὶ τοὺς ὑπέδειξε ὅτι ὁ καταλληλότερος γιὰ τὴν Ἀρχιεπισκοπὴ ἦταν ὁ ἱερέας Νικόλαος ἀπὸ τὰ Πάταρα. Ὑπῆρξε λοιπὸν ὄντως θεόκλητος ἐπίσκοπος τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Ὡς ἱερέας καὶ ὡς Ἀρχιεπίσκοπος Μύρων φανέρωσε στὸν μέγιστο βαθμὸ τὰ ποικίλα χαρίσματά του καὶ τὸ μέγεθος τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης του. Τὸ φιλανθρωπικό του ἔργο ὑπῆρξε μοναδικό, ἐνῶ ἵδρυσε στὰ Μύρα πτωχοκομεῖο, ξενώνα, νοσοκομεῖο καὶ ἄλλα φιλανθρωπικὰ ἱδρύματα.

Κατὰ τὴ διάρκεια τῶν διωγμῶν τοῦ Διοκλητιανοῦ καὶ τοῦ Μαξιμιανοῦ καταδικάστηκε σὲ ἐξορία καὶ σὲ φυλάκιση, ἀξιώθηκε δὲ νὰ ἐπιστρέψει στὸ ποίμνιό του, ὅταν τελικὰ ἐπεκράτησε στὴν αὐτοκρατορία ὡς μονοκράτορας ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος, θέτοντας ὁριστικὸ τέρμα στοὺς διωγμοὺς κατὰ τῶν Χριστιανῶν καὶ ἐξασφαλίζοντας πλήρη ἐλευθερία ζωῆς καὶ δράσης στὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ἐπὶ Μεγάλου Κωνσταντίνου ὁ ῞Αγιος Νικόλαος ἔσωσε τρεῖς ἀξιωματικοὺς ἀπὸ βέβαιο θάνατο, ὅταν αὐτοὶ κατηγορήθηκαν ἀδίκως, ρίχθηκαν στὴ φυλακὴ καὶ καταδικάστηκαν στὸν δι’ ἀποκεφαλισμοῦ θάνατο. Οἱ τρεῖς αὐτοὶ ἀξιωματικοὶ ἐπικαλέστηκαν τὴ βοήθεια τοῦ Ἁγίου καὶ τότε ἐκεῖνος ἐμφανίστηκε σὲ ὄνειρο τόσο στὸν Μέγα Κωνσταντῖνο ὅσο καὶ στὸν ἔπαρχο Ἀβλάβιο. Ἤλεγξε τὸν ἔπαρχο, γιατὶ ἀδίκως διέβαλε τοὺς τρεῖς ἀξιωματικοὺς στὸν Αὐτοκράτορα, καὶ πληροφόρησε τὸν Μέγα Κωνσταντῖνο, ὅτι οἱ τρεῖς ἀξιωματικοὶ ἀπὸ φθόνο κατηγορήθηκαν καὶ ὅτι δὲν ἦσαν ἄξιοι θανάτου.

Ὁ Ἅγιος Νικόλαος ἦταν ἀνάμεσα στοὺς 318 θεοφόρους Πατέρες, ποὺ τὸ 325 μ.Χ. ἔλαβαν μέρος στὴν Α’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ἡ ὁποία κατεδίκασε τὸν Ἄρειο καὶ τὴν αἱρετική του διδασκαλία. Κατὰ τὴν παράδοση, ἐξοργισμένος ὁ Ἅγιος ἀπὸ τὰ σοφίσματα τοῦ Ἀρείου καὶ τὰ βλάσφημα γιὰ τὸν Υἱὸ καὶ Λόγο τοῦ Θεοῦ λόγια του, σηκώθηκε καὶ τὸν χαστούκησε ἐνώπιον τοῦ Αὐτοκράτορα, μὲ ἀποτέλεσμα αὐτὸς νὰ διατάξει τὴ φυλάκιση τοῦ Ἁγίου. Ὁ Μιχαὴλ Γαλανὸς θεωρεῖ τὴ διήγηση αὐτὴ ἀνυπόστατη, “διότι τοιαύτη διαγωγὴ ἦτο ἐντελῶς ἀνάρμοστος πρὸς τὸν χαρακτήρα τοῦ ἐξόχου ἐπισκόπου”. Ὡστόσο, ἡ συγκεκριμένη παράδοση ἀναφέρει ὅτι τὸ βράδυ ποὺ ὁ Ἅγιος εὑρισκόταν στὴ φυλακή, τοῦ ἐμφανίστηκαν ὁ Κύριος καὶ ἡ Παναγία καὶ τοῦ ἔδωσαν ἕνα Εὐαγγέλιο καὶ ἕνα ὠμοφόριο (τὸ χαρακτηριστικὸ ἄμφιο τοῦ ἐπισκόπου). Τὸ πρωὶ ποὺ πῆγαν νὰ τοῦ πάρουν φαγητό, τὸν βρῆκαν νὰ φορᾶ τὸ ὠμοφόριο καὶ νὰ διαβάζει τὸ Εὐαγγέλιο. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἀναφέρθηκε στὸν Μέγα Κωνσταντῖνο, ὁ ὁποῖος διέταξε τὴν ἄμεση ἀποφυλάκιση τοῦ Ἁγίου, ζητώντας του μάλιστα συγγνώμη.

Ὁ Ἅγιος Νικόλαος κοιμήθηκε ἐν Κυρίῳ λίγα χρόνια μετὰ τὴν Α’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. Ἀναφέρεται ὅτι λίγο πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατό του ὕψωσε προσευχόμενος τὰ μάτια του στὸν οὐρανὸ καὶ εἶδε ἀγγέλους ποὺ ἔρχονταν νὰ παραλάβουν τὴν ψυχή του. Ψέλλισε τότε τὸν ψαλμικὸ στίχο “Κύριε, ἐπὶ σοὶ ἤλπισα” καί, προσθέτοντας τὰ λόγια “Εἰς χεῖράς σου, Κύριε, παρατίθημι τὸ πνεῦμα μου”, ἔκλεισε ἐν εἰρήνῃ τὰ μάτια του. Τὰ μυροβλύζοντα Τίμια Λείψανά του, ποὺ γιὰ αἰῶνες βρίσκονταν στὰ Μύρα τῆς Λυκίας, μεταφέρθηκαν κατὰ τὸν 11ο αἰ. ἀπὸ τοὺς Σταυροφόρους στὸ Μπάρι τῆς Ἰταλίας, ὅπου εὑρίσκονται μέχρι σήμερα.

Στὴν ἰδιαίτερή μας πατρίδα Κύπρο ἡ τιμὴ πρὸς τὸν Ἅγιο Νικόλαο εἶναι πράγματι ξεχωριστή. Αὐτὴ ἡ ξεχωριστὴ τιμὴ φανερώνεται ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι χιλιάδες συμπατριῶτες μας, ἄντρες καὶ γυναῖκες, φέρουν τὸ ὄνομά του. Ὄχι ὅμως μόνο ἀπὸ αὐτό. Χωριὰ ὁλόκληρα φέρουν τὸ ὄνομα τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ἐνῶ Μοναστήρια (Ἅγιος Νικόλαος τῶν Γάτων, Μονὴ τῶν Ἱερέων, Ἅγιος Νικόλαος στὴν Ὀρούντα, Ἅγιος Νικόλαος τῆς Στέγης κλπ.), μεγάλοι ἐνοριακοὶ ναοὶ καὶ παρεκκλήσια εἶναι ἀφιερωμένα σ’ αὐτόν. Ὑπάρχει μάλιστα καὶ παράδοση, ποὺ φέρει τὸν Ἅγιο Νικόλαο νὰ ἐπισκέφθηκε σὲ νεαρὴ ἡλικία τὸ νησί μας. Τὴν παράδοση αὐτὴ καταγράφει μόλις τὸν 18ο μ.Χ. αἰώνα ὁ λόγιος διδάσκαλος καὶ διευθυντὴς τῆς Ἑλληνικῆς Σχολῆς Λευκωσίας Ἐφραὶμ ὁ Ἀθηναῖος, μετέπειτα Πατριάρχης Ἱεροσολύμων, ὁ ὁποῖος ὅμως ἔζησε γιὰ εἴκοσι ὁλόκληρα χρόνια στὴν Κύπρο. Σύμφωνα λοιπὸν μὲ τὴ μαρτυρία τοῦ Ἐφραὶμ τοῦ Ἀθηναίου, ὁ Ἅγιος Νικόλαος, εὑρισκόμενος ὡς λαϊκὸς στὴν Κύπρο, ἔκτισε μαζὶ μὲ τὸν Ἅγιο Εὐτύχιο πάνω στὰ ἐρείπια ἀρχαίου εἰδωλολατρικοῦ ναοῦ ναὸ τῆς Θεοτόκου, στὸν χῶρο ὅπου σήμερα εὑρίσκεται ἡ Μονὴ τῶν Ἱερέων ἢ Ἁγία Μονὴ κοντὰ στὸ χωριὸ Στατὸς στὴν Πάφο. Στὸν ναὸ αὐτὸ δωρήθηκε, σύμφωνα καὶ πάλιν μὲ τὸν Ἐφραὶμ τὸν Ἀθηναῖο, καὶ μέρος τοῦ ὠμοφορίου τοῦ Ἁγίου Νικολάου, τὸ ὁποῖο, κατὰ τὴν προαναφερθεῖσα παράδοση, τοῦ χάρισε ἡ Παναγία, ὅταν ἐκεῖνος ἦταν στὴ φυλακή, μετὰ ποὺ χαστούκισε τὸν Ἄρειο κατὰ τὴ διάρκεια τῶν ἐργασιῶν τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.

Μὲ πολὺ ὄμορφο καὶ γλαφηρὸ τρόπο σκιαγραφεῖ τὸ μεγαλεῖο τοῦ Ἁγίου Νικολάου, κυρίως ὅμως τὴν ἑτοιμότητά του νὰ προσφέρει βοήθεια σὲ κάθε ἐμπερίστατο ἄνθρωπο, τὸ Δοξαστικὸ τῶν Αἴνων ἀπὸ τὴν ἀκολουθία τῆς 6ης Δεκεμβρίου:

“Σαλπίσωμεν ἐν σάλπιγγι ᾀσμάτων, σκιρτήσωμεν ἑόρτια καὶ χορεύσωμεν ἀγαλλόμενοι τῇ ἐτησίῳ πανηγύρει τοῦ θεοφόρου Πατρός· Βασιλεῖς καὶ Ἄρχοντες συντρεχέτωσαν, καὶ τὸν δι’ ὀνείρου φρικτῆς ἐπιστασίας, Βασιλέα πείθοντα, ἀναιτίους κρατουμένους τρεῖς ἀπολῦσαι στρατηλάτας, ἀνυμνείτωσαν. Ποιμένες καὶ Διδάσκαλοι, τὸν τοῦ καλοῦ Ποιμένος ὁμόζηλον Ποιμένα συνελθόντες εὐφημήσωμεν. Οἱ ἐν νόσοις τὸν ἰατρόν· οἱ ἐν κινδύνοις τὸν ρύστην· οἱ ἁμαρτωλοὶ τὸν προστάτην· οἱ πένητες τὸν θησαυρόν· οἱ ἐν θλίψεσι τὴν παραμυθίαν· τὸν συνοδίτην οἱ ὁδοιπόροι· οἱ ἐν θαλάσσῃ τὸν κυβερνήτην· οἱ πάντες τὸν πανταχοῦ προφθάνοντα μέγιστον Ἱεράρχην ἐγκωμιάζοντες, οὕτως εἴπωμεν· Πανάγιε Νικόλαε, πρόφθασον, ἐξελοῦ ἡμᾶς τῆς ἐνεστώστης ἀνάγκης καὶ σῶσον τὴν ποίμνην σου ταῖς ἱκεσίαις σου”. 

Ἂς σαλπίσουμε μὲ σάλπιγγα ἀσμάτων, ἂς σκιρτήσουμε γιὰ τὰ ἑόρτια καὶ ἂς χορέψουμε μὲ ἀγαλλίαση γιὰ τὴν ἐτήσια πανήγυρη τοῦ θεοφόρου Πατρός. Βασιλεῖς καὶ ἄρχοντες ἂς συντρέξουν καὶ ἂς ἀνυμνήσουν ἐκεῖνον, ποὺ μὲ ὄνειρο φρικτῆς ἐπιστασίας (= φροντίδας) ἔπεισε τὸν Βασιλέα νὰ ἀπολύσει τοὺς τρεῖς στρατηλάτες (= ἀξιωματικοὺς) ποὺ ἐκρατοῦντο ἀναιτίως (= ἀδίκως). Ποιμένες καὶ Διδάσκαλοι ἂς συνέλθουμε γιὰ νὰ ἐπαινέσουμε τὸν Ποιμένα ποὺ ὑπῆρξε ὁμόζηλος τοῦ καλοῦ Ποιμένος Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὅσοι εἶναι ἄρρωστοι ἂς ἐγκωμιάσουν τὸν ἰατρό, ὅσοι εὑρίσκονται σὲ κινδύνους αὐτὸν ποὺ θὰ τοὺς ἀπαλλάξει ἀπὸ αὐτούς, οἱ ἁμαρτωλοὶ τὸν προστάτη, οἱ φτωχοὶ τὸν θησαυρό, ὅσοι εὑρίσκονται σὲ θλίψεις τὴν παρηγορία, οἱ ὁδοιπόροι τὸν συνοδοιπόρο, οἱ εὑρισκόμενοι στὴ θάλασσα τὸν κυβερνήτη, ὅλοι μαζὶ ἂς ἐγκωμιάσουμε τὸν μέγιστο Ἱεράρχη, ὁ ὁποῖος προλαβαίνει παντοῦ νὰ προσφέρει τὴ βοήθειά του, καὶ ἂς ποῦμε τὰ ἑξῆς: Πανάγιε Νικόλαε, ἔλα νὰ μᾶς ἀπαλλάξεις ἀπὸ τὴν παροῦσα ἀνάγκη καὶ νὰ σώσεις τὴν ποίμνη σου μὲ τὶς ἱκεσίες σου.

(Δημοσιεύθηκε στὸ περιοδικὸ τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κύπρου “Παρέμβαση Ἐκκλησιαστική. Ὀρθόδοξο Πνευματικό Ἔντυπο”, τεῦχος 25 (2013), σ. 240-244)